PREGLED METODA ISPITIVANJA ŽIVOTNE SPOSOBNOSTI SEMENA

Abstract

Vigour is defined as the potential of seeds to germinate rapidly and uniformly under adverse and optimum conditions. These criteria imply that vigorous seeds will establish early field stands which provide competitive advantages against weeds and microflora. These advantages could lead to higher crop yields. Vigour tests are divided in several categories. Physical tests measure seed characteristics such as size, weight, and density. Physiological tests use some parameter of germination or seedling growth - speed of germination, standard germination, accelerated ageing, cold test, Hiltner test. Biochemical tests observe chemical reactions involved in cellular maintenance - tetrazolium (dehidrogenase), respiration, GADA (glutamic acid decarboxylase activity), protein, conductivity (leaching), enzyme activity. Many of the vigour test methods need to be standardize for specific crop species in the future.

Ţivotna sposobnost semena definiše se kao potencijal semena da brzo i ujednaĉeno klija u povolјnim i u nepovolјnim uslovima. Ona izraţava obim oštećenja koja se vremenom nakuplјaju u semenu. Razliĉiti metodi ispitivanja ţivotne sposobnosti semena izvode se tako da u relativno kratkom roku, jednostavno i pouzdano daju sliku kvaliteta semena i dopune rezultate dobijene ispitivanjem klijavosti. Partije semena koje imaju visoku klijavost ali slabo nicanje u polјu imaju nisku ţivotnu sposobnost. Razlike u ţivotnoj sposobnosti semena takoĊe se odraţavaju na brzinu klijanja i razvoja klijanaca bilo u povolјnim bilo nepovolјnim uslovima. Direktna ispitivanja ţivotne sposobnosti mere razlike u pogledu nekog vida klijanja ili rasta, najĉešće pod stresnim uslovima. Jedna od prednosti ovih ispitivanja je što se njima vrednuju faktori koji utiĉu na ţivotnu sposobnost kao što su starenje, mehaniĉke povrede i morfološke osobine semena. Drugo je što ĉesto koriste uslove sliĉne onim u polјu i kratko traju te su jednostavna za tumaĉenje. Fiziološka ispitivanja odnose se na uticaj starenja semena na klijanje ili poĉetne etape razvoja klijanca. Ova ispitivanja su modifikovana ispitivanja klijavosti. Ţivotna sposobnost najjednostavnije se procenjuje kao brzina klijanja a na osnovu energije klijanja (prvo brojanje) pri standardnom ispitivanju klijavosti. S druge strane, brzina klijanja moţe se vrednovati izraĉunavanjem srednjeg vremena klijanja, srednje vrednosti klijanja i maksimalne vrednosti klijanja (seme drvenastih vrsta) te na osnovu ispitivanja rasta klijanca (suva masa klijanca, duţina izdanka, duţina korenĉića). Ispitivanja ţivotne sposobnosti semena u nepovolјnim (stresnim) kontrolisanim uslovima simuliraju dejstvo jednog (više) spolјnih faktora koji deluju u polјu. U ovaj vid ispitivanja spadaju hladni i Hiltnerov test. Testovi starenja zasnovani su na izglanju semena visokoj temperaturi i/ili vlaţnosti vazduha u odreĊenom vremenskom periodu. Najpoznatija ispitivanja iz ove grupe obuhvataju ubrzano starenje semena i kontrolisano propadanje semena. Indirektna ispitivanja usmerena su na jedan aspekt ţivotne spsobnosti, pre nego na ocenu efekata više faktora na klijanje ili rast mladog klijanca. Biohemijska ispitivanja spadaju u indirektna ispitivanja ţivotne sposobnosti i obiĉno prate nivo jedne od posledica starenja. U ovu grupu ispitivanja spadaju merenje elektroprovodlјivosti sadrţaja osloboĊenog iz semena (pasulј, soja, bob); zatim procena enzimske aktivnosti u semenu koja se boji tetrazolijumom (ţita, soja, pamuk, grašak, detelina) ili merenje aktivnosti dekarboksilaze glutaminske kiseline (soja, pasulј). Struĉna literatura poznaje brojne metaboliĉke markere pogodne za biohemijska ispitivanja ţivotne sposbnosti što zalazi u genomiku, proteomiku i druge uske discipline koje mogu pruţiti korisne, merlјive parametre ţivotne sposobnosti semena. Direktne i indirektne metode ispitivanja ţivotne sposobnosti dalјe će se razvijati kako u pogledu osobina koje prate tako i u pogledu bilјnih vrsta na koje se primenjuju te je od posebnog znaĉaja njihova sistematizacija i standardizacija.