Productive characteristics of soybeans cultivars depending on the amount of nitrogen and soil types

Abstract

U trogodišnjem periodu (2009-2011. godine) vršena su istraţivanja uticaja tipa zemljišta (černozem i gajnjača), količine azota (kontrola, P60K60 - osnova, N30P60K60, N60P60K60 i N90P60K60) i sorti različitih grupa zrenja (Laura i Galeb – I grupa zrenja i Lana i VojvoĎanka - II grupa zrenja) na morfološke osobine, osobine rodnosti, prinos zrna, kvalitet zrna (sadrţaj proteina i ulja) kao i prinos proteina i ulja. Osim toga, u periodu pre setve soje, kao i u fazama formiranja mahuna (R3) i u punoj zrelosti (R8) praćeno je kretanje pristupačnog i ukupnog azota u zemljištu do dubine od 60 cm. Ispitivanja su obavljena putem poljskih mikroogleda u agroekološkim uslovima istočnog srema (Zemun Polje) i centralne Šumadije (selo Kloka), metodom razdeljenih parcela (split-plot). U trogodišnjem proseku, najveću visinu biljke i visinu prve etaţe, soja je imala na varijanti ishrane sa 60 kg azota po hektaru. Najveći broj etaţa mahuna kao i bočnih grana bio je na varijanti ishrane sa 30 kg azota po hektaru. Veće vrednosti svih morfoloških osobina su bile na černozemu, osim bočnih grana (gajnjača). Sve ispitivane osobine rodnosti (broj mahuna po biljci, masa zrna po biljci, masa 1.000 zrna) imale su najveće vrednosti na varijanti ishrane sa 60 kg azota po hektaru. Veće vrednosti svih osobina rodnosti, slično morfološkim, bile su na zemljištu tipa černozem. Prinos zrna soje je najviše zavisio od tipa zemljišta, manje od sorte, a najmanje od ishrane azotom. Na zemljištu tipa černozem ostvaren je veći prinos zrna soje za 49,1% u odnosu na gajnaču. Najveći prinos dala je kasnostasna sorta VojvoĎanka (6.173 kg ha-1), na černozemu upotrebom 60 kg ha-1 azota. Kvalitet zrna soje, odnosno sadrţaj proteina i ulja u zrnu su najviše zavisili od godine, zatim od tipa zemljišta i sorte, a najmanje od količine azota. Najveći sadrţaj proteina utvrĎen je ishranom sa najvećom količinom azota (90 kg ha-1), na oba tipa zemljišta. Veći sadrţaj ulja je utvrĎen na zemljištu gajnjača. Prosečan sadrţaj proteina je bio 30,6%, a ulja 21,5%. Prinos proteina i ulja imao je isti trend kao i prinos zrna. U svim godinama istraţivanja, u černozemu je utvrĎena veća količina pristupačnog azota u zemljištu u odnosu na gajnjaču. Najmanja količina je bila na kontrolnoj varijanti i pod ugarom i pod usevom soje. Sa povećavanjem količine azota iz Ďubriva povećavao se sadrţaj pristupačnog azota, kao i usvajanje od strane biljaka.